ئیدریس موستەفا: 
مەسەلەی تەعریب مەسەلەیەکی سیاسیە و قانون لە عێراقدا نەک هەر ئەم مەوزوعە چارەسەر ناکات بەڵکو قوڵتری دەکاتەوە و بەرەو بێ چارەسەری زیاتر و بێ کۆتایی دەبات.
هەر بە تەنها کەرکوکی و گەرمیانی و ئەو عەقڵ و ویژدانە زیندووانە لەوە تێدەگەن و هەستی پێدەکەن مەسەلەی دەرکردن لە ماڵ و حاڵ و زەوی و زاری خۆت تەنها لەبەر رەگەزنامە و نەژادی کورد بوونت و پێدانی بە کەسێکی تری رەگەز جیاواز لە تۆ، چ ئازارێکی سەختە. ئەو ئازارە سەختتر دەبێ کاتێک هیزگەلێکی کوردی بێن و دۆخەکە خراپتر بکەن و ئەوەی بۆیان گرنگ نەبێ ئەو ئازاری تەعریبەیە. ئەم مەسەلەی دەرکردن و زوڵم و نادادیە لە ژێر دەسەڵاتی هیزە کوردیەکانیشدا روویداوە، بەڵام بەهۆی ناسنامە و نەژادیەوە نەبووە بەڵکو بەهۆی ناسنامەی سیاسی و حزبیەوە بووە وەک هەموومان دەزانین و لەگەڵ ئەو وەزعەدا زۆر ژیاین.
مەسەلەی کەرکوک و ناوچەکانی تری کەرکوک و تەعریب ئەو مەسەلەیەیە کە یەک شت لە پشتیەوە وەستاوە ئەویش مەسەلەی کورد بوونە. هیچ شتێکی تر بتوانێ ئەم دیدە رەهایە لەق بکات. مەسەلەکانی تری زوڵم و ستەم و نادادی لە ژێر سایەی دەسەڵاتی کوردیدا تا بڵێی لە چڵەپۆپەدایە و خراپترین حکومەت و رژێمە جیاجیاکانی عێراق لەوانەبێ هەر ئەوەندە زوڵم و ستەمیان لە کورد کردبێ؛ بەتایبەت ئەو سێ و چوارساڵەی ئەو دوو حزبە دەسەڵاتدارەی کورد لە کەرکوک بوون ئەوەندەی گورزی روحی و ئیداری و کۆمەڵایەتی و سیاسیان لە کوردی ئەو شارەدا لەوانەبێ هیچ دەسەڵاتێکی عەرەبی ئەو گورزەی وەشاندبێ. بەڵام، مەسەلەی تەعریب بابەتێکی ترە و لەدەرەوەی ئەم مەوزوعەیە.
ئەوەی لە ماڵ و حاڵ و زەوی و زاری خۆت دەردەکرێیت ئەوە تەنها لەبەر یەک شتە ئەویش مەسەلەی کورد بوونە، مەسەلەی نەژادێتیە و هیچی تر. ئەم مەسەلەیە گەر چەندە لە ناوچەکانی تری کوردستان کاڵ بووبێتەوە ئەوا لە کەرکوک و گەرمیان هە ربە تۆخی دەمێنێتەوە بەتایبەت ئەو مەسەلەیە هەر بەرەو بێ ئاسۆیی و ئاڵۆزی و بگرە بێ چارەسەری زیاتر دەچێ. و ئەوەی ئەم مەسەلەی نەژدایە لەو ناوچەیە نەبینێ ئەوا بێگومان چاویلکەی دەوێ. لە مەسەلەی تەعریبدا ئەو هەڵبژاردنەشی نەهێشتۆتەوە کە پێکەوە ژیانی تیدا بێت بەڵکو لەسەر یەک مەبدەئی نائیسنانی وەستاوە ئەویش دەرکردنی بە یەکجاری و ژیان لەوێدا دەبێ تەنها بۆ یەک جۆر نەژادی مرۆڤ بێت.
ئەنجامگیری رووداوەکە…
هەردوو حزبی دەسەڵاتدار چونکە قەزیەی سیاسی نەتەوەیی یان نیشتمانیان نیە و مەسەلەی تەعریبیش رێک مەسەلەیەکی سیاسیە و رەهەندێکی قەومی هەیە بۆیە نەیانتوانیوە لەو مەسەلەیە نزیک ببنەوە و تەنها شتێک دەستیان بۆ بردبێ ئیستغلال کردنی ئەو مەسەلەیە بووە بۆ مەرامی سیاسی خۆیان یاخود قانونێکیان بۆ داهێناوە بە ناوی ناوچە کێشە لەسەرەکان لە کاتێکدا ئەوان تەنها ناوچەی تەعریبە و تەواو. رووداوی جوتیارەکەی هەفتەی رابردووش دڵۆپێکە لەو مەرامە سیاسیانەی کە حزبی کوردی بۆ مەرامی خۆی بەکاریان دەهێنێ. رووداوی جوتیارە کوردەکە گەر راست بێ یاخود سیناریۆ ئەوا یەک راستی نیشان دەدات ئەویش هەلوێستی عەقڵی عەرەبیە لە بەرامبەر ئەو خاک و زەویانەی وەک دەڵێن ناوچە کێشە لەسەرەکان. هەروەها ئەو عەقڵیەتە کوردیە نیشان دەداتەوە کە جگە لە بەکارهێنانی سیاسەتی تەعریب بۆ مەرمای سیاسی خۆیان هیچ هەنگاوێکی دروست و پیویستیان نەناوە بۆ ئەو بابەتە چونکە هەر لەسەرەتاوە نەدەبوو پەنا بۆ قانون ببرێ بۆ چارەسەری ئەو مەسەلەیە و لە دەستورد ابە انوی ناوچە کێشە لەسەرەکان ناوزەدبکرێ، ئەوانە ناوچەی کێشە لەسەر نین بەڵکو ناوچەی کۆمەڵێ خەڵک بوون کە بەهۆی کورد بوونیانەوە لە سایسەتێک بە ناوی تەعریبەوە دەرکران و بیرێکی قەومی عەرەبچێتی ئەم کارەی کردووە و دەیکات.
ئەو عەقڵیەتی شۆفێنیە عەرەبچێتیە هەر بە تەنها لە عەقڵی حکومەتێکی سوننی مەزهەبدا رەگی دانەکوتاوە بەڵکو لە عەقڵی حکومەتێکی شێعە مەزهەبیشدا رەگی خۆی هەیە و ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت ئەو عەرەبە شیعانەی تاکو پێش ساڵی ٢٠٠٣ لە کوردستان میوانی سیاسی حزبە کوردیەکان بوون و لە هۆنراوەی شاعرەکاندا بە برای شیعەم ناویان دەبردن کاتێک دەسەڵاتیان کەوتە دەست هەمان سیاساتی عەرەبی سوننی بەعسیان دووپات کردەوە دژ بە کورد لە کەرکوک و ناوچەکانی دەوروبەری. ئێستا ئەو سوننانەی لە هەولێر دانیشتوون وەک چۆن دوێنێکە شوانی سیاسەتی تەعریب بوون ئاوهاش لە سبەینێدا دەبنەوە بە شوانی تەعریبیزم. بە هەمان شێوەش دەسەلاتدارێتی کوردی ئەو مەسەلەیە بەکاردەهێنێ گەر بتوانێ ئەگەرنا بۆی گرنگ نیە چونکە مەسەلەی کەرکوک و تەعرییب مەسەلەیەکی سیاسیە و حزبی کوردیش نازانێ سیاسەت چیە لە ئاستە نیشتمانی و نەتەوەییەکاندا کاتێک کۆمەڵێ خەڵک لەبەر نەژادیان دەربەدەر دەکرێن و نەژادی عەرەبییان لە شوێن دادەنرێن.
ئەوەی دەبێ بگؤڕدرێ هاوسەنگی هێز و عەقڵەکانە ئەم دوانەش ئاوها بە ئاسانی ئاڵوگۆڕیان بەسەردا نایات چونکە ئەو عەقڵە باش و بە ئینساف و سەلیمانەی لە ناو عەرەبدا هەیە ئەوانە زۆر زەحمەتە دەسەڵات بگرنە دەست، لەلایەکی تر هاوسەنگی هێز دووبارە گەر بە لای کورددا بشکێتەوە و هەمان سیاسەت دووبارە بکرێنەوە وەک ئەوەی لە رابردوودا دیتوومانە ئەوا هەمان بێ ئاسۆیی و بێ چارەسەری بۆ مەسەلەی تەعریب چەند بارە دەبنەوە و گە رئاوهاش بڕوات ئەوا ئەو مەسەلەیە هەرگیز بە رێگەی راستی خۆیدا نایاتەوە و مێژووش ئەو راستیەی سەلماندووە کاتێک بەر لە شوێنی خۆی جوڵا سەنگینی نامێنێ بەتایبەت بەردەکە خۆی غلۆر بوون بە خۆی بدات.
باشترین جارەسەری سیاسی بۆ تەعریب لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ ەوە، بە رای من، لە دەرکردنی عەرەبی هاوردەدا نیە بەڵکو لە گەڕانەوەی کوردە دەرکراوەکان و پێکەوە ژیانی هەردوو لایانە بوایە.
سەرچاوە: فەیسبووکی نوسەر
