ريبوار ياسين فتاح: 
لەم ڕۆژە جیهانییەدا، هاوسۆزی لەگەڵ ژنانی کوردستان و عێراقدا وەستاوم، کە ژیانیان بەردەوامە بە توندوتیژیی سیستماتیکی و ستەم و هەڵاواردن. لە کاتێکدا ئێمە ئاهەنگ دەگێڕین بۆ پێشکەوتنەکانی مافەکانی ژنان لە سەرانسەری جیهاندا، دەبێت ڕووبەڕووی ئەو واقیعە سەختەش ببینەوە کە ژنانی بێشومار لەم ناوچانەدا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە، کە مافە سەرەتاییە مرۆییەکانیان چەندین جار پێشێل دەکرێن و دەنگیان بێدەنگ دەکرێت.
لە کوردستان و عێراق ژنان بەرگەی توندوتیژی شۆککەر دەگرن- لە دەستدرێژی خێزانی و کوشتنی شەرەفەوە تا دەگاتە هاوسەرگیریی زۆرەملێ. تەنها لە ساڵی ٢٠٢٤دا زیاتر لە ١٤ هەزار حاڵەتی توندوتیژی خێزانی لە عێراق تۆمارکراوە و ٧٣%ی قوربانییەکان ژنن. کەچی سەرەڕای ئەم ئامارە مەترسیدارانە، گرووپە سیاسییەکانی وەک پارتی و یەکێتی کە بانگەشەی نوێنەرایەتیی گەلی کوردستان دەکەن، نەیانتوانیوە هەنگاوی مانادار بۆ پاراستنی ئەو ژنانە بگرنەبەر یان تاوانباران ڕاپێچی بەردەم دادگا بکەن.
ئەم گروپە سیاسیانە لەبری ئەوەی یاساکە بپارێزن، سیستەمێک بەردەوام دەکەن کە ڕێگە بە بەردەوامبوونی توندوتیژی دژی ژنان دەدات. لە ژێر پەردەی بەها کولتووری یان ئایینییەکان، ڕێگەیان داوە کارە زیانبەخشەکانی وەک هاوسەرگیری زۆرەملێ و کوشتنی شەرەف بەبێ کۆنتڕۆڵ بەردەوام بن. ژنان بێ بەرگری دەمێننەوە، لە خولەکانی ئازاردان گیریان خواردووە و هیچ پەنایەکی یاسایییان نییە.
ئایین شێواوە بۆ ئەوەی پاساو بۆ ئەو جۆرە دڕندەییانە بهێنێتەوە. هەندێک سەرکردە دەستکاری فێرکارییەکانی ئیسلام دەکەن بۆ پاراستنی کۆنترۆڵی ژنان، ماف و ئازادییە سەرەتاییەکانیان لێ زەوت دەکەن. ئەم سەرکردانە بە پشتیوانی سیستمە سیاسییە گەندەڵەکان، دەسەڵاتی خۆیان لە پێشینەی سەلامەتی و خۆشگوزەرانی ژنان دادەنێن. حکومەتی عێراقیش هاوبەشە لەم توندوتیژییە. دەرنەکردنی ئەو یاسایانەی کە ژنان لە دەستدرێژی بپارێزن، ژنان بەرەوڕووی زیان و نادادپەروەری سیستماتیکی دەهێڵێتەوە.
بۆ زۆرێک لە ژنان تاکە بژاردە بۆ دەربازبوون لەم سووڕی توندوتیژییە، هەڵاتنە. ئەو توندوتیژی و ستەمانەی لە کوردستان و عێراقدا ڕووبەڕووی دەبنەوە، گۆشەگیر نین؛ ئەوان واقیعێکی ڕۆژانەن بۆ ژنانی بێشومار. ئەم شکستە سیستماتیکیانە و گەندەڵی سیاسی و نەپاراستن بۆ ژنان کەشێکی مەترسیدار دروست دەکەن کە زۆرێک ناچار دەکات پەنا بۆ دەرەوەی زێدی خۆیان ببەن.
بۆچی ئەمە گرنگە:
1- پەرەسەندنی توندوتیژی و گۆشەگیریی جێندەری: توندوتیژی دژی ژنان لە کوردستان و عێراقدا تەنها بەربڵاو نییە بەڵکو بە قووڵی لە کولتوورەکەدا چەسپاوە. توندوتیژی خێزانی، کوشتنی شەرەف و هاوسەرگیری زۆرەملێ ڕووداوی گۆشەگیر نین- بەشێکن لە شێوازێکی سیستماتیکی ئازاردان کە لەلایەن دەسەڵاتداران و گروپە سیاسییەکانەوە بەردەوام دەبێت. ئەمەش گۆشەگیرییەکی ڕوونە لەسەر بنەمای ڕەگەزی.
2- شکستی دەوڵەت لە پاراستنی ژنان: هەردوو پارتی و یەکێتی هاوشانی حکومەتی عێراق لە بەرپرسیارێتی خۆیان بۆ پاراستنی ژنان لە توندوتیژی شکستیان هێناوە. سیستەمەکانی دادپەروەری یان بێتوانان یان ئامادە نین لێپرسینەوە لە تاوانباران بکەن و ژینگەی سیاسی گەندەڵ ڕێگە دەدات ئەو جۆرە توندوتیژییە بەبێ دەرئەنجام بەردەوام بێت.
3- خراپ بەکارهێنانی ئایین بۆ پاساودانی ستەم: ئایین وەک ئامرازێک بۆ پاساودانی توندوتیژی دژی ژنان بە خراپ بەکاردەهێنرێت، ئەمەش زیاتر چەسپاندنی سیستەمێکە کە ژنان پەنا بۆ دادپەروەری و پاراستن نابەن. سەرکردایەتی سیاسی و ئایینی دەستکاری فێرکارییەکانی ئیسلام کردووە بۆ ئەوەی کۆنترۆڵی ژنان بەسەر ژناندا بپارێزێت و وایکردووە تووشی توندوتیژی ببن.
ڕاستییەکان بۆ خۆیان قسە دەکەن:
لە ساڵی ٢٠٢٤دا زیاتر لە ١٤ هەزار حاڵەتی توندوتیژی خێزانی لە عێراق تۆمارکراوە و ٧٣%ی قوربانییەکان ئافرەتن. ئەم ئامارە تیشک دەخاتە سەر قەبارەی ئەو پرسە و شکستی دەسەڵات لە دابینکردنی پارێزگاری بۆ ژنان.
پارتی و یەکێتی کە بانگەشەی نوێنەرایەتی گەلی کوردستان دەکەن، ڕێگەیان داوە کارە زیانبەخشەکانی وەک کوشتنی بەناوی شەرەف و زەواجکردنی زۆرەملێ بەبێ کۆنترۆڵ بەردەوام بێت. ئەم پارتە سیاسیانە ڕۆڵیان هەبووە لە چەوساندنەوەی بەردەوامی ژنان.
فێرکارییە ئاینییەکان دەستکاری کراون بۆ ئەوەی پاساو بۆ توندوتیژی دژی ژنان بهێنرێتەوە و هیچ پەنایەکی یاسایی و پارێزگارییان لێ نەماوە.
جێبەجێنەکردنی یاساکانی پاراستنی ژنان لە توندوتیژی لەلایەن حکومەتی عێراقەوە، لەگەڵ گەندەڵی سیستماتیکی، ژنانی بەرکەوتەی دەستدرێژی و نادادپەروەری کردووە.
ئەو توندوتیژی و ستەمکارییە بەردەوامەی کە ڕووبەڕووی ژنان دەبێتەوە لە کوردستان و عێراقدا، دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی شکستە سیستماتیکیەکانە- شکستەکان کە دەبێت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی چارەسەر بکرێن. کاتی ئەوە هاتووە کۆمەڵگای جیهانی هەڵوێست بنوێنێت و داوای دادپەروەری بکات بۆ ئەو ژنانەی کە دەنگیان بێدەنگ دەکرێت و مافەکانیان دەخرێتە ژێر پێ.
ئەنجام:
لەم ڕۆژە جیهانییەدا با ئەو ژنانەمان لەبیر نەکەین لە کوردستان و عێراق کە بەهۆی توندوتیژی و چەوساندنەوەی سیستماتیکی و شکستی سیستمە سیاسی و ئایینییەکان بۆ پاراستنیان ژیانیان لە مەترسیدایە. شەڕکردن بۆ مافەکانی ژنان تەنها ئاهەنگگێڕان نییە- پەیوەندی بە کردارەوە هەیە. پێویستە داوای دادپەروەری بۆ ئەم ژنانە بکەین، دژی ئەو توندوتیژیانە بوەستین کە بەردەوامە لە وێرانکردنی ژیانیان و کاربکەین بۆ دروستکردنی جیهانێک کە ژنان سەلامەت و ئازاد و یەکسان.
