توانا محەمەد نوری: 
لە سەرانسەری جیهاندا شەپۆلێکی بەهێزی ڕاپەڕینە جەماوەریەکان سیستمە دامەزراوەکان دەخاتە ژێر پرسیارەوە. ئەم بزووتنەوانە، کە زۆرجار گەنجان و خوێندکاران سەرکردایەتیان دەکەن، بە هەڵە بەڕووکەش پۆلێن دەکرێن. بۆئەوەی بەڕاستی لە سەرچاوە و توانای ئەم بزووتنەوانە تێبگەین، گرنگە لە چوارچێوەی کلیشەی نەوەکان تێپەڕین و بچینە ناو ئەو نادادپەروەرییە سیستماتیکیانەی کە بنەمای ئەو بزووتنەوەیانەن. شەقامەکانی نیپاڵ و مەغریب وەک زۆر شوێنی دیکەی جیهان بوونەتە سەکۆیەک بۆ نەوەیەک لە ناڕەزایەتی دەربڕین.
پۆلێنکردنی سادەی ئەم بزووتنەوانە وەک تەنها ڕاپەڕینی “گەنجان” یان “نەوەی زێد” مەترسیی شاردنەوەی هۆکارە بنەڕەتییەکانیان لەسەرە. لەکاتێکدا پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان ڕۆڵیان لە پەیوەندیکردندا هەیە، بەڵام ئەوان هۆکاری ڕیشەیی نین. لەبری ئەوە، ئەمانە کاردانەوەی قووڵن بۆ شکستە ئابووری و سیاسییە قووڵەکان کە بەشێوەیەکی ناهاوسەنگ کاریگەرییان لەسەر نەوە گەنجەکان هەیە. ئەم گەنجانە جیهانێک بە میرات دەگرن کە لەگەڵ قەیرانێکدا دەست و یەخەیە کە ئەوان دروستیان نەکردووە، و دەچنە ناو ژیانی پێگەیشتووییەوە لە ئابوورییەکدا کە دەرفەتی کەمتر دەڕەخسێنێت و سیستەمێکی سیاسی کە بە بەردەوامی پشتگوێی ڕەزامەندییەکانیان دەخات.
ناوەندی ئەم ناڕەزایەتییە جیهانییانە لە سەختیی ئابووریی تووندایە. لە عێراق، وڵاتێکی دەوڵەمەند بە نەوت، پەرۆشیی بێکاری، هەژاری و کەمیی دەرفەتەکان بەشێوەیەکی بەرچاو دەردەکەوێت. نەبوونی بەربڵاوی هەلی کارێکی جێگیر و مووچەی شایستە، هاوکات لەگەڵ بەرزبوونەوەی خەرجییەکانی ژیان، بارودۆخێکی سەخت و نالەبار بۆ ملیۆنان هاوڵاتی دروست دەکات. بەتایبەتی گەنجانی عێراق، کە زۆرینەی دانیشتووان پێکدەهێنن، ڕووبەڕووی داهاتوویەکی ئابووریی نادیار بوونەتەوە. ژمارەیەکی زۆریان ناچاردەبن پەناببەنەبەر کەرتی نافەرمی، کاری کاتی و ناجێگیر دەکەن کە هیچ سوود، دڵنیایی کار، یان پاراستنی یاسایی تێدا نییە، لەکاتێکدا سامانی عێراق بەفیڕۆ دەڕوات.
ئەم بارودۆخە ئابوورییە قورسە بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ پەیوەستە بە پرۆسەی هەڵبژاردنەکانی ئێستای عێراقەوە. خەڵکی عێراق، بەتایبەتی گەنجان، بە بێهیوا و نائومێدییەوە دەڕواننە هەڵبژاردنەکان. ئەوان هیچ هیوایەکیان نییە کە نوێنەرە هەڵبژێردراوەکان بتوانن چارەسەرێک بۆ ئەم کێشانە بدۆزنەوە و سیاسەتێک پەیڕەو بکەن کە هەلی کار بڕەخسێنێت، هەژاری کەم بکاتەوە، و دادپەروەریی کۆمەڵایەتی بەدیبهێنێت. بەڵێنییەکانی کاندیدەکان سەبارەت بە چاکسازیی ئابووری، بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و دابەشکردنی دادپەروەرانەی سامانی نەوت، هیچ ڕۆڵێک نابینێت لە بڕیاری دەنگدەراندا.
لەسەر ئەم خەباتە ئابوورییانە، کێشەی سیستەماتیکی گەندەڵیی دامەزراوەیی هەیە، کە بووەتە خەسڵەتێکی دیاری دەوڵەتی عێراقی پاش ساڵی ٢٠٠٣. بەپێی خەمڵاندنەکان، سەدان ملیار دۆلار لەوکاتەوە بەهۆی گەندەڵییەوە لەناوچووە. ئەمە بابەتێکی چەند بەرپرسێکی گەندەڵ نییە، بەڵکو سیستەمێکی قووڵی حیزبایەتی و دزییە کە هەموو ئاستەکانی حکومەت دەگرێتەوە. لە گرێبەستە حکومییە گەورەکراوەکانەوە تا بەهەدەردانی پارەی گشتی کە بۆ خزمەتگوزارییە سەرەکییەکان تەرخانکراوە، گەندەڵی واقیعێکی ڕۆژانەیە کە کاریگەری لەسەر ژیانی هاوڵاتیانی ئاسایی عێراق هەیە.
بەڕێوەبردنی خراپی ئابووری چەمکێکی ئەبستراکت نییە؛ لێکەوتەی بەرچاوی هەیە. ئەوە ژێرخانی داڕماو، نەخۆشخانە و قوتابخانە کەم بودجەکان، و نەبوونی کارەبای متمانەپێکراو و ئاوی پاکە. ئەوە هۆکارە کە وڵاتێک خاوەنی یەکێکە لە گەورەترین یەدەگی نەوتی جیهان ناتوانێت خزمەتگوزارییە سەرەکییەکان بۆ هاوڵاتیانی دابین بکات. بە تایبەتی گەنجانی عێراق، باجی ئەم بەڕێوەبردنی خراپە دەدەن، چونکە بێبەشن لەو دەرفەتانەی کە دەبێت سامانی وڵاتەکەیان بۆیان دابین بکات.
توندی بزووتنەوەکانی سەر شەقامەکان لە عێراق و سەرانسەری جیهان، کە زۆرجار ڕووبەڕووی سەرکوتکردنی دڕندانەی دەوڵەت دەبنەوە، ئاماژەیە بۆ ئارەزووێکی قووڵ بۆ دیموکراسیی ڕاستەقینە و لێپرسینەوە. خۆپیشاندەران داوای گۆڕینی ڕووخسارەکانی دەسەڵات ناکەن، بەڵکو داوای گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی لە پێکهاتە سیاسی و ئابوورییەکان دەکەن کە گەندەڵی و نایەکسانی بەردەوام دەکەن. بەڵام، بۆئەوەی ئەم ڕاپەڕینانە بگەنە گۆڕانکارییەکی بەردەوام، دەبێت لە ناڕەزایەتیی کتوپڕ تێپەڕن.
بۆ سەرکەوتنی ئەم بزووتنەوە جەماوەرییانە، پێویستە هاوپەیمانییەکی پتەو و بەرفراوان لەگەڵ چالاکوانانی کرێکاری و سەندیکاکان (نیقابات) پێکبهێنن. جێگەورێگای حزبە کۆمۆنیستە کرێکاریەکان کە بتوانن ڕابەری ئەم رەەەندە بکەن، کاریگەری گەورەو یەکلاکەرەوەی هەیە. ئەم هاوپەیمانییە دەبێت توانای دروستکردنی فشارێکی بەردەوام و کاریگەری لەسەر چینی دەسەڵاتدار و خاوەن بەرژەوەندییەکان هەبێت. ئەمەش تەنها بە ڕێکخراوبوون، یەکگرتوویی و هەماهەنگی و بەهرەمەندبوون لە ئاسۆیەکی سیاسی شۆڕشگێڕانەو ڕادیکاڵی کۆمۆنیستی بەدیدێت.
خاڵێکی زۆر گرنگ ئەوەیە کە ئەم بزووتنەوانە، بەتایبەتی ئەوانەی کە ژمارەیەکی زۆری گەنجانی بێکار و ئەو کارمەندانەی لە کەرتی نافەرمیدا کاردەکەن لەخۆدەگرن، دەبێت بتوانن هاوپەیمانێتی لەگەڵ سەرجەم توخمە ڕێکخراوەییەکانی کۆمەڵگادا دروست بکەن. مەبەست لەم توخمانە ئەوانەن کە گلەیی و ناڕەزایەتی هاوبەشیان لەسەر بارودۆخی ئێستا هەیە و خوازیاری گۆڕانکارین. ئەم هاوپەیمانێتییە فراوانە بنەمایەکی بەهێز بۆ بزووتنەوەکە دروست دەکات.
تەنها لەڕێگەی هەوڵە بەردەوام و پلاندانراو و ڕێکخراوەییەکانەوە دەتوانن خەڵک هێزی هاوبەشی خۆیان بەکاربهێنن بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو بەرژەوەندییە قووڵ و چەسپاوانەی کە دژی گۆڕانکارین. ئەمەش وادەکات کە بتوانن داهاتوویەکی دادپەروەرانەتر و یەکسانتر بنیات بنێن. بەم شێوەیە، ڕێگری لەوە دەکرێت کە ئەم دەربڕینە بەهێزانەی ناڕەزایەتی و تووڕەیی جەماوەری، داگیر بکرێن یان بەبێ بەدەستهێنانی گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی و بەرچاو، کاڵ ببنەوە و لەبیر بچنەوە. بە کورتی، ڕێکخراوبوون، یەکگرتوویی و بەردەوامی و بەهرەمەندبوون لە ڕابەریەکی سیاسی کۆمۆنیستی کلیلن بۆ سەرکەوتن.
٢٤/١١/٢٠٢٥
